Pomówienie i zniesławienie to pojęcia, które często bywają używane zamiennie w potocznym języku. Jednak z perspektywy prawa stanowią one odrębne czyny zabronione, różniące się zarówno charakterem, jak i konsekwencjami prawnymi. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe nie tylko dla osób bezpośrednio dotkniętych takimi działaniami, ale również dla pracodawców i pracowników, którzy powinni być świadomi granic dozwolonej krytyki w środowisku pracy.
Zniesławienie – definicja i charakterystyka prawna
Zniesławienie (określane także jako pomówienie w znaczeniu potocznym) zostało uregulowane w art. 212 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, zniesławienia dopuszcza się osoba, która pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną o takie postępowanie lub właściwości, które mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
Art. 212 § 1 k.k.: „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.”
Kluczowym elementem zniesławienia jest to, że wypowiedź musi być skierowana do co najmniej jednej osoby trzeciej (nie tylko do osoby, której dotyczy). Zniesławienie może nastąpić zarówno poprzez wypowiedzi ustne, jak i pisemne, a także za pośrednictwem mediów społecznościowych czy innych środków masowego komunikowania.
Przykłady zniesławienia w kontekście pracy
- Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o nieuczciwości współpracownika
- Publiczne oskarżanie przełożonego o mobbing bez podstaw faktycznych
- Twierdzenie w obecności klientów, że kolega z pracy jest niekompetentny
Pomówienie jako fałszywe oskarżenie
W ścisłym rozumieniu prawnym, pomówienie zostało uregulowane w art. 234 Kodeksu karnego i dotyczy fałszywego oskarżenia innej osoby o popełnienie przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarnego w celu wszczęcia przeciwko niej postępowania.
Art. 234 k.k.: „Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
Pomówienie w tym znaczeniu charakteryzuje się tym, że:
- Jest skierowane do organów ścigania lub innych instytucji prowadzących postępowania
- Dotyczy konkretnego zarzutu popełnienia czynu zabronionego
- Ma charakter fałszywy, czyli niezgodny z prawdą
Przykłady pomówienia w rozumieniu art. 234 k.k.
- Złożenie fałszywego zawiadomienia do policji o kradzieży dokonanej przez współpracownika
- Bezpodstawne oskarżenie pracownika przed komisją dyscyplinarną o naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa
- Fałszywe zeznania obciążające inną osobę podczas postępowania sądowego
Kluczowe różnice między zniesławieniem a pomówieniem
Choć w języku potocznym pojęcia te bywają używane zamiennie, z prawnego punktu widzenia istnieją między nimi istotne różnice:
1. Adresat działania – zniesławienie jest kierowane do osób trzecich, natomiast pomówienie (w rozumieniu art. 234 k.k.) do organów ścigania lub innych instytucji prowadzących postępowania
2. Cel działania – zniesławienie ma na celu naruszenie dobrego imienia lub reputacji, podczas gdy pomówienie zmierza do wszczęcia postępowania przeciwko pomówionej osobie
3. Charakter zarzutu – przy zniesławieniu zarzut może dotyczyć różnych cech lub zachowań, niekoniecznie przestępczych, natomiast pomówienie dotyczy konkretnie zarzutu popełnienia przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarnego
4. Tryb ścigania – zniesławienie jest ścigane z oskarżenia prywatnego, pomówienie z urzędu
Konsekwencje prawne zniesławienia i pomówienia
Zarówno zniesławienie, jak i pomówienie wiążą się z odpowiedzialnością karną, jednak kary różnią się w zależności od charakteru czynu i okoliczności jego popełnienia.
Kary za zniesławienie
- Podstawowa forma zniesławienia (art. 212 § 1 k.k.) – grzywna albo kara ograniczenia wolności
- Zniesławienie za pomocą środków masowego komunikowania (art. 212 § 2 k.k.) – grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku
- Sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, odpowiedniej instytucji lub na inny cel społeczny
- Możliwe jest orzeczenie podania wyroku do publicznej wiadomości
Kary za pomówienie (fałszywe oskarżenie)
- Grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2
- Kary są zazwyczaj surowsze niż w przypadku zniesławienia, gdyż czyn ten godzi nie tylko w dobra osobiste jednostki, ale również w prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości
Obrona przed zniesławieniem i pomówieniem w miejscu pracy
W kontekście prawa pracy, zarówno zniesławienie, jak i pomówienie mogą stanowić poważne naruszenie zasad współżycia społecznego i prowadzić do konfliktów w zespole. Osoba, która padła ofiarą takich działań, ma kilka możliwości obrony:
1. Dochodzenie odpowiedzialności karnej – złożenie prywatnego aktu oskarżenia (w przypadku zniesławienia) lub zawiadomienia o przestępstwie (w przypadku pomówienia)
2. Droga cywilnoprawna – możliwość żądania zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych na podstawie art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego
3. Mediacja – w niektórych przypadkach skutecznym rozwiązaniem może być mediacja, szczególnie w konfliktach pracowniczych
4. Zgłoszenie do pracodawcy – w przypadku gdy zniesławienie lub pomówienie ma miejsce w środowisku pracy, warto zgłosić sprawę przełożonemu lub działowi HR, gdyż pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi i dyskryminacji
Warto pamiętać, że w przypadku zniesławienia prawdziwość zarzutu może stanowić okoliczność wyłączającą bezprawność czynu, szczególnie gdy służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Zarówno zniesławienie, jak i pomówienie stanowią poważne naruszenia prawa, które mogą znacząco wpłynąć na reputację i sytuację zawodową osoby pokrzywdzonej. Rozumienie różnic między tymi czynami oraz znajomość przysługujących środków ochrony prawnej jest niezbędna dla skutecznej obrony swoich praw. W środowisku pracy szczególnie ważne jest, aby krytyka pozostawała konstruktywna i opierała się na faktach, a wszelkie zarzuty były formułowane z należytą starannością i odpowiedzialnością. Świadomość prawnych konsekwencji zniesławienia i pomówienia może również działać prewencyjnie, skłaniając do ostrożniejszego formułowania opinii o innych osobach.